Louis Kouturat

O Louis Kouturat (vaj Couturat, phendo francuzikanes: [kutyʁa]; o 17-to januàro 1868 – o 3-to avgòsto 1914) sas jekh Francuzikano godǐpnasqero manuś, jekh ginavnǎtòri, filozòfo thaj lingvìsto. O Kouturat sas o dad e konstruktirime ćhibǎqo Ido.

O Ʒuvdipen thaj i edukàcia

Biǎndilo anθ-o gav Ris-Orangis, Essone, Franca. Anθ-o berś 1887 vov giravdǎs k-i Śkola Normàlo Opralutni te siklǒvel i filozofìa thaj e mathemàtika. Anθ-o 1895 vov sas profesòro anθ-i filozofìa k-o Universitèto anθar o Toulouse thaj anθ-o 1897 sas profesòro anθ-i mathematanqi filozofìa k-o Universitèto anθar i Kaen Normandi, kaj phendǎs kë sas laćhes gïndisarde e „transfinìte” ginavnǎ. Pala cïra vrjàmǎ anθ-o Hanover siklǒvindoj e xramosarimata e Leibniz-osqe, vov areslǎs te avel o asistènto k-o Henri-Louis Bergson k-i Koleź e Francaqi anθ-0 1905.

Lesqi buti

Vov sas o korkorro baro vak anθ-i Franca kaj phendǎs ke o simbolikano logiko kaj areslǎs anθ-e berśa anglal o Ljùmǎqo Maripen o I-to sas laćho, najis lenqe, e xramosarimata e Charles Sanders Peirce-osqe, o Giuseppe Peano thaj lesqi śkola thaj maj alosardes i pustik E Mathematenqe Ćhaćhimata kaθar o amal e Kouturatosqo o Bertrand Russel. Sar o Russel, o Kouturat dikhlǎs o simbolikano logiko sar jekh ćokano kaj d-aśtisardǎs te kerel avancurǎ anθ-e solduj umala, e mathematika thaj i mathematanqi filozofìa. Anθ-o akava, lesqo duśmàno sas o Henri Pwankare, kaj sas zorales mamuj e zumavlimata e Kouturatosqe te kerel interèzo maśkar e Francuzikane manuśenθe palal o simbolikano logiko. Sar ame śaj dikhas e butǎ maj śukares akana ke sas kodo but berśa anθ-o nakhlo vaxt, ame śaj dikhas ke e gïndură e Kouturatosqe sas dosta jekhfǎlnes k-o logikìsmo e Russelosqo, tha' o Pwankare aʒukerdǎs o intuicionismo e Brouwerosqo.

Lesqi jekhto bari publikàcia sas De Platonicis mythis (1896). Anθ-o 1901, vov publikisardǎs O Logiko e Leibnizosqo, kaj sas jekh barvalo rodipen anθar o Leibniz o logikutno, bazime p-e pesqe rodimata anθ-o baro Leibnizosqo Nachlass (dobïndimata) anθ-o Hanover. Madikh kë o Leibniz mulo anθ-o 1716, lesqe xramosaripnasqe dobïndimata ći sas kataloguirime ʒi k-o berś 1895. Nùmaj pala gova sas śajutno te determinisarel o buxlǎripen e bi-publikisarde Leibnizosqe butǎnqo p-o logiko. Anθ-o 1903, o Kouturat publikisardǎs but kaθar akaja butǐ anθ-jekh aver baro volùmo, lesqo Opuscule et Fragments Inedits de Leibniz, kaj sas anθre but maśkar e lilenθe kaj vov eksaminisardǎs kana xramosardǎs O Logiko. O Kouturat sas o jekhto te prinʒarel ke o Leibniz sas o maj baro logikutno anθ-e sa e 2.000 berśa kaj xulaven o Aristotelo kaθar o George Boole thaj o Augustus de Morgan. Jekh baro kotor e nevǎripen e Leibnizosqo anθ-o 20-to śeliberś si karfinǎrdo anθar e zumavlimata e Kouturatosqe te kerel editoriàlne thaj eksegetikàlne (tekstosqe interpretàciaqe) butǎ. Akava butǐ p-o Leibniz sas śukares dikhli e Russelosθar, kaj vi xramosardǎs jekh pustik p-o Leibniz anθ-o berś 1900, thaj anθa kodo śirdǐne penqo profesionàlo dujvakǎripen thaj amalipen.

Anθ-o berś 1905, o Kouturat publikisardǎs jekh lil p-o logiko thaj p-e bàzurǎ e mathematenqe (kaj sas les vi jekh apendìkso p-i filozofìa e mathematenqi e Kantosθar) kaj sas anglunes konceptisardi sar jekh amboldipen e pustikǎθar E Mathematenqe Ćhaćhimata kaθar o Russel. Anθ-o sajekh berś, vov publikisardǎs I Algèbra e Logikosqi, jekh klasiko giravipen k-i Booleàno algèbra thaj e publikàcie e C.S. Pierceosqe thaj Ernst Schröderosqe.

Anθ-o 1907, o Kouturat dǎs vast te kerel i konstruktirime ćhib Ido, jekh vìca e Esperantosθar, thaj sas o maj baro arakhutno e Ido ćhibǎqo ʒi k-o agor pesqe ʒuvdipnasqo. Sar kerdǎs advokàcia vaś jekh konstruktirime maśkarthemutni ćhib, konstruktirime pal-e logikàlne gïndurǎ thaj vokabularoça lino kaθar e ekistuindoj Evropaqe ćhibǎ, i butǐ e Kouturatosqi vaś e Ido sas miazutni k-i butǐ kaj kerdǎs o Peano vaś i Interlingua. Sar suportisardǎs e Ido, o Kouturat phiravdǎs maj dur p-o sajekh drom sar o Leibniz; o Leibniz akhardǎs e manuśen te keren jekh universàlo (khethani) simbolikano thaj konceptuàlo ćhib kaj vov anavǎrdǎs characteristica universalis.

O Kouturat, kaj ći paklǎs anθ-o maripen, sas mudardo kana pesqo mobìli vaj pesqi maśina sas mardi kaθar aver mobìli vaj maśina kaj ingerdǎs e komandisarimata vaś i mobilizàcia e Francuzikane Armàtaqi, anθ-i jekhto etàpa anθar o Sundalesqo Maripen o I-to.

Vov dikhlǒvel sar personaźo anθ-o 2010-esqo novèlo e Joseph Skibellesqo, A Curable Romantic.

Pustiklekhipen

1896 De Platonicis mythis Thesim Facultati Litterarum Parisiensi proponebat Ludovicus Couturat, Scholae Normalae olim alumnus. Parisiis: Edebat Felix Alcan Bibliopola. MDCCCXCVI. 120 p.
1896. De l'Infini mathématique. Republished 1975, Georg Olms.
1901. La Logique de Leibniz. Republished 1961, Georg Olms. Donald Rutherford's English translation in progress.
1903. Opuscules et Fragments Inédits de Leibniz. Republished 1966, Georg Olms.
1903. Histoire de la langue universelle. Paris: Hachette. With Léopold Leau. Republished 2001, Olms.
1905. Les Principes des Mathematiques: avec un appendice sur la philosophie des mathématiques de Kant. Rupublished 1965, Georg Olms.
1905. L'Algèbre de la logique. Jourdain, P.E.B., trans., 1914. The Algebra of Logic. Open Court. Project Gutenberg.
1907. Les nouvelles langues internationales. Paris: Hachette. With Léopold Leau. Republished 2001, Olms.
1910. Étude sur la dérivation dans la langue internationales. Paris: Delagrave. 100 p.
1910. Louis Couturat, O. Jespersen, R. Lorenz, Wilhelm Ostwald and L.Pfaundler, International Language and Science: Considerations on the Introduction of an International Language into Science", Constable and Company Limited, London.
1915. Dictionnari Français-Ido. Paris: Chaix. Avec Louis de Beaufront. 586 p.
1983. L'oeuvre de Louis Couturat. Presses de l'Ecole Normale Supérieure. Proceedings of a conference.
Ivor Grattan-Guinness, 2000. The Search for Mathematical Roots 1870-1940. Princeton Uni. Press. Bibliography contains 27 items by Couturat.

Xalyarimata